تاریخ (قدیم یونانجا:ἱστορία (historía) سورغو؛ آراشدیرما نتیجهسینده اَلده ائدیلن بیلیک سؤزوندن گؤتورولموشدور)[۱] اینسان فعالیتینین سیستملی اؤیرنیلمهسی و سندلشدیریلمهسیدیر.[۲]
موختلیف خالقلارین ان قدیم زامانلاردان بیزیم دؤوروموزهدک نئجه یاشامالاری، اونلارین حیاتلاریندا هانسی حادیثه لرین باش وئرمهسی، اینسان جمعیتلرینین حیاتی نئجه و نییه دییشیب ایندی مؤوجود اولدوغو حالا دوشمهسینی اؤیرنن بیلیم دیر.
تاريخ ندير؟ سوالينا ايللرله، عصرلرله عالیم لر موختليف تعريفلر وئرميش، موختليف فيکيرلر سؤيلهميشلر. بۇ سوالين تاريخي تاريخ علمينين کئچميشي قدر قديمدير.
قديمدن بری تاريخچيلر، موتفککيرلر بۇ سوال اطرافيندا دوشونوب مولاحيظه لر يوروتموش، مسلهيه موختليف آچی لاردان ياناشاراق جاواب وئرمهيه چاليشميشديلار. بۇ سوالا "تاريخ کئچميشين علميدير" کيمي قيسا و دوغرو بير جاواب وئرمک مومکوندور. لاکين بۇ يئترلي تؤوصيف اولماياجاقدير. بۇ سببدن ده تاريخ علمينين ماهيتي حاقيندا بير نئچه کلمه سؤيلهمک يئرينه دوشهجکدير. هر بير علمين تاريخي اولدوغو کيمي تاريخ علمينين ده تاريخي واردير. تاريخه داير ايلک يازيلي اثرلر قديم يونانيستاندا مئيدانا چيخميشدير. "ئپوس" آدي وئريلن بۇ اثرلر "لوقوقرافلار" طرفيندن قلمه آلينيردي. بۇ قبيلدن اولان تاريخي اثرلر حئکايهچي، روايتچي خاراکتئرلي اثرلر ايدي. داها سوْنرا اؤيرهديجي، عملی کاراکتئرلي تاريخي اثرلر مئيدانا چيخماغا باشلاميشدي کي، بۇ جور اثرلرين قلمه آلينماسيندا مقصد کئچميشده باش وئرميش حاديثه لردن درس آلماق، اوخويوجويا اخلاقي و معنوي دويغولار آشيلايا بيلمک ايدي.
XIX عصره گلينديگينده تاريخ علمي ساحه سينده جيدي ايرهليلگيش باش وئرميشدي. تاريخي حاديثه لرين ساده نقلي و عملی خوصوصيتلري ايله ياناشي مئيدانا گلمه سببلري، بۇ سببلره تاثير ائتميش موختليف عاميللر، حاديثه لرين سبب و نتيجه علاقه لري آراشديريلماغا باشلانميشدي. ايستهنيلن بير حاديثه نين تاريخي حاديثه ساييلماسي اۆچون شوبههسيز همين حاديثه نين اينسان فعاليتي نتيجهسينده مئيدانا چيخميش اولماسي موهومدور. مثلا حئيوان سورولرينين کؤچو و يا هر هانسي بير طبيعي فلاکت تاريخ علمينين آراشديرما ساحه سينه عاييد حاديثه حساب اولونمور. ديگر طرفدن اينسانين دايم فعال، آکتيو اولدوغونو نظره آلاراق اونون ايستهنيلن فعاليتينين ده تاريخي حاديثه حساب اولونماسي مومکون دئييل. اينسانين و يا اينسان توپلولوغونون فعاليتينين تاريخي حاديثه حساب اولونماسي اۆچون همين فعاليتين جمعيت حياتينا تاثير ائتمهسي اساس شرطدير.مثلا بير بننانين ديوار هؤرمهسي تاريخي حاديثه دئييلسه ده بير معمارين يئني اينشاعات اوصولو ايجاد ائتمهسي تاريخي حاديثه دير. بئله کي، بۇ ايجاد نتيجهسينده شهرسالما ايشينده بؤيوک بير حمله ائديلميش اولا بيلر. تاريخي حاديثه لر موطلق معنادا سبب و نتيجه باخيميندان بير-بيري ايله علاقه ليديرلر. تاريخي حاديثه لرين اينکيشاف ديناميکاسي باخيميندان دئتئرمينيک بير تشککول ايچينده اولدوغو شوبههسيزدير. تاريخچيلر تاريخي حاديثه لري منبع ماتئرياللارينا ايستينادن قلمه آلارکن هر شئيدن اول همين منبع ماتئرياللاريني تصنيف ائتمه، اونلارا تنقيدي ياناشما باجاريغينا، قابيليتينه ماليک اولماليديرلار. حاديثه نين مئيدانا گلديگي جوغرافي مکان و باش وئرديگي زامانين تاريخچي طرفيندن دقيق موعينلشديريلمهسي ده همين حاديثه يه تاريخي کيمليک، قازانديران معما خوصوصلاردان بيريدير.بئلهليکله، بورايا قدر سادالاديقلاريميزي آشاغيداکي کيمي خولاصه ائتسک "تاريخ ندير؟" سواليني بۇ جور جاوابلانديرا بيلريک: "تاريخ-اينسانلارين جمعيت حياتينا تاثير ائدن فعاليتلري نتيجهسينده مئيدانا گلميش حاديثه لري، سبب و نتيجه علاقه لريني موعين ائدهرک، منبع ماتئرياللارينين تنقيدي تحليلينه اساسلاناراق، مکان و زامان بيلديرهرک اؤيرنن ايجتيماعي بیلیم ساحه سيدير".
{{cite journal}}
: |archive-date=
/ |archive-url=
وقت مؤهورونون اۇیغونسوزلوغو (کؤمک) Discussion of the impact of the end of the Cold War upon scholarly research funding, the impact of the Internet and Wikipedia on history study and teaching, and the importance of storytelling in history writing and teaching.{{cite book}}
: |archive-date=
/ |archive-url=
وقت مؤهورونون اۇیغونسوزلوغو (کؤمک){{cite book}}
: |archive-date=
/ |archive-url=
وقت مؤهورونون اۇیغونسوزلوغو (کؤمک) This is Book 1 of 25 Volumes.