| |||||
Гимн: «As Salam al Amiri» | |||||
Үҙаллылыҡ датаһы | 3 сентябрь 1971 ( Бөйөк Британиянан) | ||||
Рәсми тел | ғәрәп | ||||
Баш ҡала | Доһа | ||||
Идара итеү төрө | Абсолют монархия | ||||
Эмир | Хамад бин Халифа аль-Тани | ||||
Дәүләт дине | ислам (сөнниҙәр) | ||||
Территория • Бөтәһе |
158 11 586 км² | ||||
Халыҡ • Һаны (2010) • Халыҡ тығыҙлығы |
1 699 435 чел. (147) 146,7 чел./км² | ||||
ИЧР (2011) | ▲ 0,831 (37 урын) | ||||
Валюта | катар риалы (QAR) | ||||
Интернет-домен | .qa | ||||
Код ISO | QA | ||||
МОК коды | QAT | ||||
Телефон коды | +974 | ||||
Сәғәт бүлкәте | 3 |
Ка́тар, Катар дәүләте (ғәр. دولة قطر Да́влат Ка́тар) — Яҡын Көнсығышта Ғәрәбстан ярымутрауының төньяҡ-көнсығышында урынлашҡан дәүләт (әмирлек). Көньяҡтан Сәғүд Ғәрәбстаны менән сиктәш, башҡа яҡтан Фарсы ҡултығы һыуҙары менән йыуыла.
Төньяк-көнбайышта Бахрейн утрауҙары, көньяҡ-көнсығышта – Берләшкән Ғәрәп Әмирлектәре менән диңгеҙ сиге бар. Баш ҡалаһы — Доһа ҡалаһы.
Катар – донъялағы иң бай илдәрҙең береһе, Халыҡ-ара валюта фонды тикшереүҙәре буйынса эске тулайым продукт күрһәткесе буйынса был ил лидерҙар рәтендә.
Катар — тәбиғи газ запасы буйынса 3-сө, тәбиғи газ эспортлау буйынса 6-сы урында, щулай уҡ нефть һәм нефть продукттарын экспорлау буйынса 21-се урында тора. Нефть экспортлаусы илдәр ойошмаһына инә.
Ил сүллектә урынлашҡан. Төньяғында һирәк кенә оазистары булған ҡомло тигеҙлек; урта өлөшөндә ташлы сүллек, тоҙло тупраҡлы урындары бар; көньяғын ҡом тауҙары биләп алған. Климат ҡоро континенталь тропик. Йәйен температура йыш ҡына 50 °C-ҡа күтәрелә. Ярымутрау һыуға бик ярлы. Даими йылғалар юҡ. Эсәр һыу диңгеҙ ҙыуын сөсөләндереү юлы менән алына. Ер аҫтындағы сөсө һыуҙар төньяҡ өлөшөндә ята. Хайуандар донъяһы бик ярлы, күберәк һөйрәлеүселәр һәм кимереүселәр.
VII быуаттан Ғәрәп хәлифәте бойондороҡлоғанда тора. XIII-XIV быуаттарҙа Бахрейн әмирлеге бойондороҡлоғонда; XVI быуаттар — португалдар, һуңынан Ғосман империяһында. 1916—1971 йылдарҙа британ протекторатына бойһона. Катар «Аль-Джазира» телеканалы аша бөтө донъяла, “асыҡ” ғәрәп йәмғиәте булып, танылау ала. Аҡса берәмеге – Катар риалы. Милли байрамы – 18 декабрь (Бойондороҡһоҙлоҡ көнө). Рәсәй Федерацияһы менән дипломатик мөнәсәбәттә.
2003 йылдың 29 апрелендә ҡабул ителгән конституцияға ярашлы Катар дәүләте абсолют монархия булып тора.
2003 йылдың 29 апрелендә ҡабул ителгән конституцияға ярашлы Катар — абсолют монархия иле.
Әмир Хәмәд бин Хәлифә Әл Тани, тәхет вариҫы булараҡ, ҡан ҡойоуһыҙ түңкәрелеш һөҙөмтәһендә атаһы әмир Хәлифә бин Хәмәд Әл Таниҙы тәхетенән төшөрөп, 1995 йылдың 27 июненән дәүләт Башлығы булып тора.
Әмир премьер-министрҙы, Министрҙар Советы һәм Консультатив совет ағзаларын тәғәйенләй. Әмирҙең власы тик шәриғәт ҡанундары менән генә сикләнә.
Консультатив совет (ғәр. مجلس الشورى, 45 кешенән торған Мәжлес әш-Шура, уларҙың 30-ы һайлана) эшләй.
Катарҙа сәйәси партиялар, профсоюздар ойоштороу, демонстрациялар үткәреү тыйыла.
Катар 8 муниципалитетҡа бүленгән (ғәр. بلديات — баладийят).
№ | Муниципалитет | Административ үҙәк | Майҙаны, км² |
Халҡы, чел. (2020) |
Тығыҙлығы, кеше/км² |
Код ISO |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | Эд-Доха | Доха | 234 | 1 186 023 | QA-DA | |
2 | Эд-Дайиан | Эд-Дайиан | 236 | 100 083 | QA-ZA | |
3 | Эль-Хаур | Эль-Хаур | 1551 | 140 453 | QA-KH | |
4 | Эль-Вакра | Эль-Вакра | 2520 | 265 102 | QA-WA | |
5 | Эр-Райян | Эр-Райян | 2450 | 826 786 | QA-RA | |
6 | Эш-Шамаль | Эш-Шамаль | 902 | 16 730 | QA-MS | |
7 | Умм-Салаль | Умм-Салаль | 310 | 149 701 | QA-US | |
8 | Эш-Шахания | Эш-Шахания | 3309 | 161 240 | QA-US | |
Всего | 11 571 | 2 846 118 |
2015 йылға халыҡтың 11,6 процентын катарҙар, 88,4 процентын иммигранттар тәшкил итә. Катарҙа шулай уҡ Пакистан (18 %), Һиндостан (18 %), Иран (10 %), башҡа илдәрҙән (14 %) килеп төпләнгән халыҡ та йәшәй. Рәсми теле — ғәрәп теле, инглиз теле лә киң таралған. Дәүләт дине — ислам сөнни йүнәлешендәгеләр, ирандар — шиғыйҙар. 2020 йылға: мосолмандар 65,2 %, индустар 15,9 %, христиандар 13,7 %, буддистар 3,8 %, йәһүдтәр 0,1 %, халыҡ диндәрен тотҡандар 0,1 %, башҡалар 1 %, атеистар 1 %.
2020 йылдың декабрендә Катарҙың халҡы 2 846 118 кеше тәшкил итә. Ҡала халҡы — 99,3 % (2021 год). Халыҡтың төп өлөшө баш ҡала Доһала йәки уның тирәләй, ярымутрауҙың көнсығышында йәшәй. 2021 йылға тыуым коэффициенты суммаһы — ҡатын-ҡыҙҙар һанына 1,9 тыуым. Белем — 93,5 %; ир-егеттәр — 92,4 %, ҡатын-ҡыҙҙар — 94,7 % (2017 йыл). Халыҡтың 15 йәшкә тиклемгеләре 12,84 %, 15 йәштән 65 йәшкә тиклемгеләре — 85,97 %, 65 йәштән өлкәндәре 1,19 % тәшкил итә. 2021 йылда тыуым 1000 кешегә 9,38 кеше, үлем 1000 кешегә 1,42, иммиграция 1000 кешегә 4,3 кеше, халыҡ һанының үҫеше 1,23 % тәшкил итә. Сабыйҙар үлеме 1000 яңы тыуған 1000 балаға 6,7 бала тәшкил итә. 2021 йылға халыҡтың ғүмер оҙонлоғо 79,58 йәш, ир-егеттәрҙә — 77,47 йәш, ә ҡатын-ҡыҙҙарҙа — 81,74 йәш булыуы көтөлә. С 2020 йылға халыҡтың уртаса йәше — 33,7 йәш (ир-егеттәр — 35 йәш, ҡатын-ҡыҙҙар — 28,2 йәш).
2017 йылға халыҡ һаны яҡынса 2,64 миллион кеше тәшкил итә, уларҙың 99,38 проценты ҡалала йәшәй (2,62 млн кеше тирәһе).
Нефть һәм газ запастары ҙур ғына булыуына бәйле Катар — донъяла бер кешегә иҫәпләгәндә иң юғары килем алыусы ил.
Нефть һәм газ сығарыу тулайым эске продукттың (ВВП) 50 проценттан ашыуын, экспорт хаҡының 85 процнгтын һәм дәүләт бюджетының 70 процентын бирә. Нефть һәм газ Катарҙы бер кешегә тулайым эске продукт буйынса донъяла иң алдынғы ил тип билдәләй.
Тулайым эске продукт (ВВП) структураһында сәнәғәт (75 %)алдынғы урында тора, ә хеҙмәтләндереү өлкәһе 25 %, ауыл хужалығы 0,1 % тәшкил итә.
Нефть эшкәртеү, нефть-химия, химия, металлургия сәнәғәттәре (Умм-Сәидтәге иң эре ҡорос иретеү комплексы сит илдән килтерелгән сырьела эшләй) ныҡ үҫешкән. Катарҙың төньяҡ өлөшөндә North, йәки Төньяҡ гигант нефть-газ конденсаты ятҡылығы урынлашҡан.
Ауыл хужалығы әллә ни үҫешмәгән, илдең аҙыҡ-түлеккә булған ихтыяжын ни бары 10 процентҡа ғына ҡаплата. Ер эшкәртеү эштәре оазистарҙа алып барыла (хөрмә пальмалары, йәшелсәләр һәм емеш-еләк үҫтереү). Күсмә һәм ярымкүсмә тормош алып барған ҡәбиләләр дөйәләр, һарыҡтар һәм кәзәләр үҫтереү менән мәшғүл.
2008 йылдағы экспорт — 55 млрд долл.: шыйығайтылған газ, нефть продукттары, ашламалар, ҡорос.
Төп һатып алыусылар — Япония 40,8 %, Көньяҡ Корея 16,3 %, Сингапур 11,8 %, Таиланд 4,6 %, Һиндостан 4,4 %.
2008 йылдағы импорт — 21,2 млрд долл.: машиналар һәм ҡорамалдар, транспорт саралары, аҙыҡ-түлек, химик продукттар.
Төп тәьмин итеүселәр — АҠШ 12,3 %, Германия 9,2 %, Италия 9,1 %, Япония 8,1 %, Франция 6,3 %.
Катарҙың банк системаһына 16 коммерция банкы инә (сит ил банкылары бүлексәләрен (филиалдарын) да индереп).
Американың Forbes баҫмаһы төҙөгән рейтингта (2012 год) Катар «бер кешегә уртаса килем» күрһәткесе буйынса беренсе урынды биләй, ул АҠШ-тың 88 222 долларын тәшкил итә.
Нефттән тыш Катар тәбиғи газдың ғәйәт ҙур запасына эйә. 1997 йылда диңгеҙҙә урынлашҡан донъялағы иң эре тәбиғи газ ятҡылыҡтарының береһе Төньяҡ (өлөшләтә Иран милке лә) ятҡылығы эшкәртелә башлай, унда донъялағы тәбиғи газ запастарының 15 проценты тупланған тип иҫбат ителгән.
Катар туризмды үҫтерә, илдә Туризм буйынса идаралыҡ булдырылған.
2021 йылдың марптынан хеҙмәткә түләүҙең минималь күләме айына 1000 катар риалын ($274,65) тәшкил итә. Әгәр эш биреүсе работнигын торлаҡ һәм туҡланыу менән тәьмин итмәһә, уға өҫтәмә рәүештә йәшәү өсөн 500 катар риалын ($137,32) һәм туҡланыу өсөн 300 катар риалын ($82,39) түләй.
Был бүлектә не хватает ссылок на источники информации. |
Һаны — 12 330 кеше (11 800 по JCSS)
Дөйөм һаны — 8500 кеше. 1 полк Әмир гвардияһы (3 пехота батальоны), 1 бронетанк полкы (1 танк һәм 1 механизацияланған батальондар, 1 артиллерия дивизионы), 6 айырым батальон (1 танк, 1 махсус тәғәйенләнештәге (сокр. состава) һәм 4 мотопехота батальоны), 1 полк ялан артиллерияһы, 2 айырым артиллерия дивизионы (миномёт һәм танктарға ҡаршы), 1 зенит батареяһы.
Артиллерия:
Һаны — 2100 кеше. Составы: 1-се истребителдәр ҡанаты (7-се истребитель-бомбардировчиктар («Мираж-2000-5») һәм 11-се штурмлаусы («Альфа Джет» һәм «Хок») эскадрильялар); 2-се вертолёт ҡанаты (6-сы («Газель»), 8-се (караптарға ҡаршы, «Командо») һәм 9-сы («Командо») эскадрильялары); транспорт эскадрильяһы; һауа оборонаһы көстәре.
Һаны — 1730 кеше (1800 по JCSS и Jane’s)
Караптар составы:
Башҡа хәрби формированиялар: ҡораллы полиция — 8000 (БТР, вертолёттары, катерҙары бар; техника юғары һанап үтелгән)
1992 йылдан алып Катар АҠШ менән хәрби өлкәлә тығыҙ хеҙмәттәшлек итә. Абу Наклах аэропортына яҡын урынлашҡан аль Удейд хәрби базаһында дислокацияланған 609-сы Һауа һәм йыһан операцияларына идара итеү үҙәге АҠШ хәрби көстәренең Үҙәк командованияһы (АҠШ армияһының ошондай дүрт сит илдәге үҙәктәренең береһе).
Катар һуңғы йылдарҙа төрлө илдәрҙең эксперттары, киң мәғлүмәт саралары һәм сәйәси эшмәкәрҙәре тарафынан бер нисә тапҡыр Аль-Каида, Братья-мусульмане, Талибан, ХАМАС, Ислам дәүләте һәм Джабхат Фатх аш-Шам кеүек исламдың сөнни йүнәлешендәге террористик ойошмалары террористарына ярҙам күрһәтеүҙә ғәйепләнә.
2017 йылдың 5 июнендә бер-бер артлы бер нисә ил — күршеләре Бахрейн, Сәғүд Ғәрәбстаны, шулай уҡ Мысыр, Берләшкән Ғәрәп Әмирлектәре, Йемен, Ливия, Мавритания, Коморы, Мальдивы һәм Маврикия террористик ойошмалар (атап әйткәндә, «Фронт ан-Нусра») менән бәйләнештә булығаны, төбәк дәүләттәренең эске эштәренә тығылыуы һәм «Аль-Каида», «Братьев-мусульман» һәм «Ислам дәүләте» идеологияһын таратыуға бәйле Катар менән мөнәсәбәттәрен өҙөүҙәре тураһында иғлан итә. Иордания үҙенең Катарҙағы дипломатик вәкиллеген ҡыҫҡартыу тураһында ҡарар ҡабул итә. Сәғүд Ғәрәбстаны, Бахрейн һәм Берләшкән Ғәрәп Әмирлектәре Катар подданныйҙарының 14 көн эсендә уларҙың дәүләте территорияһынан китеүен, һәм үҙҙәренең Катарҙағы подданныйҙарының да шул ваҡыт эсендә кире ҡайтыуын талап итә (ранее эти же страны кратковременно высылали катарских дипломатов в 2014 году). Бынан тыш күрше илдәр Катарға ҡарата тулы блокада булдыра.
Шулай уҡ Йемендәге Граждандар һуғышында хуситтарға ҡаршы операцияла Катарҙың ҡатнашыуын юҡҡа сығара.
2017 йылдың 6 июнендә Катар күршеләрен диалогҡа саҡыра, Кувейт әмире аралашсы булараҡ сығыш яһай.
Катарҙа 1952 йылда дәүләт мәғарифы системаһы булдырыла.
Дәүләт бик күп мәктәптәр, университеттар, колледждар һәм фәнни-тикшеренеү һәм уҡыу үҙәктәрен аса.
Катарҙағы ижтимағи тормош төп мәҙәни формалар буйынса үҫешә, катар мәжлестәрендә (йыйылыштарында) шиғыр һөйләү һәм тарих тураһында әңгәмәләр кеүек ысулдар ҡулланыла.
Бынан тыш Катарҙа ынйыға һунар традицияһын байрам итеү һәм музыка тыңлау бөгөнгө көндә лә бик популяр.
Катарҙың Аль Арда кеүек фольклор бейеүҙәре төрлө байрамдар һәм саралар мәлендә киң ҡулланыла.
Катарҙа борондан каллиграфия һәм архитектура һынлы сәнғәттең өҫтөнлөклө формалары булып тора. Әммә һуңғы ун йылда, Катар нәфис сәнғәт йәмғиәте булдырыуға бәйле, һынлы сәнғәттең үҫеше киңерәк ҡолас ала бара.
Катар музейҙары идаралығы мәҙәниә!тте үҫтереүҙә ҙур роль уйнай, Катарҙа музейҙар һәм галереялар бик күп, шул иҫәптән Ислам сәнғәте музейы һәм Матхаф ғәрәп хәҙерге заман сәнғәте музейы ла киң ҡолас йәйеп эшләй.
Катар 2011 йылда ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы комитетына ҡушыла һәм Эз-Зубара Бөтә донъя мираҫы объектын һаҡлаусы, археологик ҡаҙыныу эштәрен алып барыусы булып тора. Бынан тыш Катар урындағы һәм халыҡ-ара мәҙәни сараларҙы үткәрә һәм уларға аҡса бүлә.
QGBTC дәүләт телерадиокопанияһы (Qatar General Broadcasting and Television Corporation) Qatar TV телеканалын һәм Qatar Radio радио каналын үҙ эсенә ала. Шулай уҡ Доха ҡалаһында урынлашҡан бөтә ғәрәп донъъяһындағы иң эре Әл-Джазира мультимедия холдингы Катар әмире Хәмәд бин Хәлифә Әл Тани указы буйынса 1996 йылда булдырыла.
2013 йылдан Мысыр киң мәғлүмәт саралары өсөн Катарҙан тапшырыуҙар алып бурыуҙы сикләй.
Был ил тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ. |