W dzisiejszym świecie Dialekty języka polskiego stał się tematem rosnącego zainteresowania szerokiego spektrum ludzi. Jego znaczenie rozciąga się od sfery osobistej po zawodową i wpływa na różne obszary życia codziennego. Wraz z postępem technologii i globalizacją Dialekty języka polskiego zyskał jeszcze większe znaczenie, wywołując debaty, badania i osiągnięcia, które zmieniły sposób, w jaki postrzegamy i podchodzimy do tego tematu. W tym artykule zbadamy różne perspektywy i podejścia związane z Dialekty języka polskiego, aby zagłębić się w jego znaczenie i implikacje w dzisiejszym świecie.
Współcześnie obserwuje się wyraźną tendencję do homogenizowania polszczyzny i porzucania dialektów niestandardowych na rzecz odmiany ogólnej języka, cechującej się szerszym zasięgiem terytorialnym i wyższym poważaniem społecznym. Z punktu widzenia lingwistyki język ogólny również można zaliczyć do dialektów języka polskiego – mowa wówczas o tzw. dialekcie standardowym lub kulturalnym. Artykuł ten koncentruje się jednak na formach o podłożu terytorialnym.
pomorską (środkowolechicką), często uznawaną za osobny język – Kaszuby.
Charakterystyka
Dialekty w Polsce:
dialekt wielkopolski – podstawa języka literackiego, nie występuje w nim mazurzenie (poza gwarą Mazurów wieleńskich), występują w nim prawidłowe samogłoski nosowe ą i ę, jednakże o innej barwie (odpowiednio u nosowe i y nosowe)
dialekt małopolski – dialekt, który odegrał kluczową rolę w drugiej fazie kształtowania się polszczyzny literackiej; charakteryzuje się mazurzeniem, częściowo odnosowionymi (rozłożonymi) samogłoskami nosowymi ą i ę, jednak o ogólnopolskiej barwie (oN i eN)
dialekt mazowiecki – bardzo odrębny od języka ogólnego, innowacyjny nie tylko pośród dialektów języka polskiego, ale również i języków słowiańskich, wraz ze wzrostem politycznego znaczenia Mazowsza w kraju zaczął wywierać wpływ na język ogólny, jednak w dość niewielkim stopniu, głównie w słowotwórstwie, wpływając głównie na kształt ogólnopolskiej mowy potocznej; charakteryzuje się mazurzeniem, sporadycznym szadzeniem (Suwalszczyzna) i jabłonkowaniem (Warmia), całkowitym odnosowieniem samogłosek nosowych ą i ę o różnych barwach (głównie o(N) i a(N))
dialekt śląski – dialekt archaiczny pod względem słownictwa, słowotwórstwa i składni, po części mazurzący, sporadycznie pojawia się również jabłonkowanie, samogłoski nosowe ą i ę w różnych stopniach nosowości o barwie ó i a/y (zależnie od pozycji i regionu); widoczne wpływy języka czeskiego, języków łużyckich i języka niemieckiego
dialekt kaszubski (uznawany często za osobny język) – najbardziej odrębny i archaiczny wśród polskich dialektów, występuje w nim kaszubienie, unikalna samogłoska szwa, nieodnosowione samogłoski nosowe ą i ę realizowane jako u nosowe i a nosowe, posiada część cech znanych językowi połabskiemu a nieobecnych w języku polskim, widoczne są również wpływy języka dolnoniemieckiego
nowe dialekty mieszane – mieszanina gwar przeniesionych z Kresów i innych części kraju na ziemie odzyskane, ze względu na brak spójności i odrębność od reszty kraju oraz większą praktyczność używania języka ogólnego, jest ona w zaniku, brak cech charakterystycznych dla całego obszaru; na wsiach, u osób starszych, może pojawiać się mazurzenie i labializacja.
Dialekty używane poza obecnymi granicami Polski, na Kresach Wschodnich, kolektywnie nazywane polszczyzną kresową:
Rozwój dialektów polskich można podzielić na cztery okresy:
od początku państwowości polskiej do wieku XVI
Ludność polska posługuje się powszechnie dialektami ludowymi, ale z czasem wśród inteligencji wykształca się forma tzw. dialektu kulturalnego, będąca początkiem unifikacji i integracji językowej narodu polskiego. W zależności od znaczenia regionów kraju język literacki rozwija się początkowo w Wielkopolsce, później w Małopolsce. Ludność wiejska kontynuuje tradycje posługiwania się rodzimymi gwarami.
od lat trzydziestych XVI wieku do lat dwudziestych wieku XX
Znaczenie języka literackiego zaczyna wzrastać kosztem regionalnych odmian polszczyzny. Język ogólnopolski przejmuje rolę środka komunikacji warstw wykształconych, w tym duchowieństwa, szlachty i mieszczaństwa. Dialekty stają się mową ludności wiejskiej, kształtują się także gwary miejskie.
lata 1925–1955
Procesy scalające języka nasilają się wraz z rozwojem mediów i wykształcania się klas społeczeństwa.
↑ abcdAnnaA.BerlińskaAnnaA., Teaching Mother Tongue Polish, WitoldW.Tulasiewicz, AnthonyA.Adams (red.), Teaching the Mother Tongue in a Multilingual Europe, London–New York: Continuum, 2005, s. 163–173, ISBN 978-0-8264-7027-0, OCLC232292774(ang.), patrz s. 166.