Góra Kalwaria
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Klasycystyczny ratusz w Górze Kalwarii | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia |
XIII wiek | ||||
| Prawa miejskie |
1670–1883, 1919 | ||||
| Burmistrz |
Arkadiusz Strzyżewski | ||||
| Powierzchnia | |||||
| Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Strefa numeracyjna |
+48 22 | ||||
| Kod pocztowy |
05-530 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
WPI | ||||
Położenie na mapie gminy Góra Kalwaria  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu piaseczyńskiego  | |||||
 51°59′05″N 21°12′50″E/51,984722 21,213889
| |||||
| TERC (TERYT) |
1418014 | ||||
| SIMC |
0920321 | ||||
Urząd miejski ul. 3 Maja 1005-530 Góra Kalwaria | |||||
| Strona internetowa | |||||
Góra Kalwaria (jid. גער Ger) – miasto w Polsce w województwie mazowieckim, w powiecie piaseczyńskim, w gminie Góra Kalwaria, położone nad rzeką Wisłą, 34 km od centrum Warszawy.
Góra Kalwaria uzyskała lokację miejską w 1670 roku, zdegradowana w 1883 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1919 roku.
Historia
Wieś rycerska Góra istniała już w XIII w. Wieś szlachecka Góra położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie czerskim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego.
Większe znaczenie zaczęła odgrywać od 1666, z chwilą, gdy stała się własnością biskupa poznańskiego Stefana Wierzbowskiego. Zniszczenie wsi w czasie potopu szwedzkiego umożliwiło zrealizowanie planowanego założenia urbanistycznego – systemu dróg kalwaryjskich, przystosowanych do odprawiania nabożeństw pasyjnych. W 1670 wydany został przywilej miejski (prawo magdeburskie) oraz nadana nazwa Nowa Jerozolima. Zostały osadzone zakony dominikanów, dominikanek, franciszkanów obserwantów, bernardynów, pijarów i marianów (1677), a samo miasto w całości przeznaczone dla katolików (zabroniono osiedlać się w nim Żydom). Po śmierci Wierzbowskiego nastąpił stopniowy upadek. Pod koniec XVIII w. i na początku XIX w. większość kościołów i kaplic została rozebrana, a na początku XIX w. uchylono zakaz osiedlania się Żydów, którzy w krótkim czasie stali się największą grupą wyznaniową w mieście. Góra Kalwaria wyrosła wtedy na jedno z ważniejszych w Polsce centrów chasydyzmu prowadzone przez osiadłych tu cadyków Alterów (od 1859).
W latach 1867–1879 siedziba powiatu, 1883–1919 pozbawiona praw miejskich.
Do II wojny światowej w Górze Kalwarii istniała Główna Szkoła Straży Granicznej oraz stacjonował 1 pułk artylerii najcięższej (pan).
W 1940 Niemcy utworzyli w mieście getto dla ludności żydowskiej. Przebywało w nim ok. 3500 osób. Getto zostało zlikwidowane w lutym 1941. Większość jego mieszkańców wywieziono do getta warszawskiego, a część rozstrzelano.
Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 103 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Górze Kalwarii.
Demografia
| Rok | Liczba mieszkańców |
|---|---|
| 1858 | 2 101 |
| 1869 | 2 388 |
| 1995 | 10 884 |
| 1997 | 11 022 |
| 2000 | 11 010 |
| 2002 | 10 960 |
| 2004 | 11 060 |
| 2006 | 11 225 |
| 2011 | 11 620 |
| 2012 | 11 651 |
| 2017 | 11 942 |
Polityka
Burmistrzowie:
- Jan Drobiecki (1989-1992)
- Józef Latała (1992-1998)
- Ryszard Janusz Baj (1998-2002)
- Barbara Samborska (2002-2010)
- Dariusz Zieliński (2010-2018)
- Arkadiusz Strzyżewski (od 2018)
Transport
W Górze Kalwarii krzyżują się dwie drogi krajowe, droga krajowa nr 50 z drogą krajową nr 79. Od grudnia 2019 roku istnieje możliwość ominięcia centrum miasta dzięki obwodnicy drogowej.
Przez miasto przebiega także linia kolejowa nr 12, łącząca Łowicz z Łukowem.
Około 14 km na południowy wschód od miasta znajduje się lądowisko Sobienie Szlacheckie. Między mostem drogowym a mostem kolejowym znajduje się port rzeczny, wyposażony w pochylnię, która w 2021 została przebudowana z inicjatywy lokalnej społeczności.
Architektura
Zabytki
- układ urbanistyczny zrealizowany po 1670, oparty w planie o formę krzyża łacińskiego, wytyczony na podstawie średniowiecznych planów Jerozolimy, z możliwym udziałem Tylmana z Gameren i charakteryzujący się wykorzystaniem naturalnego ukształtowania terenu. Został częściowo zatarty na skutek rozbudowy miasta na początku XIX w.
- pobernardyński kościół Niepokalanego Poczęcia NMP (obecnie parafialny). Pierwotny drewniany kościół parafialny w tym miejscu stał już w XIII w., kolejny został wybudowany z fundacji biskupa Wierzbowskiego w latach 60. XVII w. i przekazany bernardynom. Obecny, trzeci z kolei został zbudowany w latach 1765–1770 z fundacji marszałka Franciszka Bielińskiego według projektu Jakuba Fontany (jest to jedyne udokumentowane dzieło kościelne tego architekta)
- kaplica kalwaryjska: tzw. „Ratusz Piłata”, obecnie kościół filialny pw. Podwyższenia Krzyża św., barokowy z drugiej połowy XVII w.
- kaplica kalwaryjska Zwiastowania
- dawny kościół marianów, tzw. „Wieczernik” z 1674
- dawne kolegium zakonu Pijarów z 1675, przebudowane w XIX w.
- klasycystyczne budynki z pierwszej połowy XIX w.:
- Synagoga w Górze Kalwarii (ul. Pijarska 10/12),
- Synagoga w Górze Kalwarii (ul. Pijarska 5),
- Kirkut,
- Dwór Cadyka Altera, ul. Pijarska 10/12.
Kultura
- W 2010 po dwustu latach, reaktywowano tradycję misteryjną, która jest ściśle związana z historią Góry Kalwarii – nazywanej często Kalwarią Mazowsza. Patrz: Misterium męki Pańskiej w Górze Kalwarii.
- W Górze Kalwarii działa również grupa teatralna „Młodzieżowa Inicjatywa Teatralna” oraz Ogólne Stowarzyszenie „Społeczna Inicjatywa Młodych”.
Oświata i nauka
- Szkoła Podstawowa nr 1
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. Księcia Janusza
- Liceum Ogólnokształcące im. Ks. Zygmunta Sajny
- Zespół Szkół Zawodowych im. marszałka Franciszka Bielińskiego h. Junosza
- Zespół Szkół Nr 1 im. ppor. Emilii Gierczak
Religia
- Kościół rzymskokatolicki:
- Kościół Starokatolicki Mariawitów
- wierni należą do parafii Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Mińsku Mazowieckim.
- Kościół Chrześcijan Baptystów w RP:
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Góra Kalwaria (Sala Królestwa ul. Rybie 6)
Sport
Wojsko
Formacje wojskowe i paramilitarne stacjonujące na terenie Góry Kalwarii.
- 5 Bateria Artylerii Pieszej Lejbgwardii Cesarskiej (korpus rezerwowy Gwardii Przybocznej Cara Rosji) – 1819–1830
- 3 Pułk Ułanów Królestwa Kongresowego – 1831
- 2 Batalion Saperów Armii Imperium Rosyjskiego podlegający 1. Brygadzie Saperów – po upadku powstania listopadowego
- 1 Batalion Saperów Armia Imperium Rosyjskiego – lata 50. XIX wieku
- 1 pułk artylerii Legionów Polskich (dowództwo pułku) – listopad 1916 – 17 września 1917
- Ośrodek Szkolenia Koni dla wojska – 1922–1924
- Centralna Szkoła Straży Celnej – 1925–1928
- Centralna Szkoła Straży Granicznej – 1928–1933 (przeniesiona do Rawy Ruskiej)
- 1 Pułk Artylerii Najcięższej (motorowy) – 1934–1939
- 1 pułk zmotoryzowany Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego – 1945–1947
- 2 pułk zmotoryzowany Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego – 1945–1947
- 1 Mazowiecka Brygada Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego – 1947–1965
- 1 Mazowiecka Brygada Wojsk Obrony Wewnętrznej – 1966–1977
- 1 Mazowiecka Brygada Warszawskiego Okręgu Wojskowego – 1977–1989
- 1 Mazowiecki Pułk Ochrony Warszawskiego Okręgu Wojskowego 1989–1992
- 1 Mazowiecki Pułk Ochrony Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych (JW 4829) – 1992–2001
Inne
W mieście działa ośrodek opiekuńczy pod nazwą Dom Opieki Społecznej w Górze Kalwarii im. Waleriana Łukasińskiego, przeznaczony dla osób przewlekle chorych i to zarówno somatycznie jak i psychicznie.
Miasta partnerskie
Zobacz też
- Nowa Jerozolima (kalwaria)
- Wyspa Rembezy
- Czarna-Cedron – rzeka
- Góra Kalwaria Wąskotorowa
- Cmentarz żydowski w Górze Kalwarii
- Ger (dynastia chasydzka)
- Stara Synagoga w Górze Kalwarii (nieistniejąca)
Przypisy
- ↑ Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2012 r..
- ↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny , demografia.stat.gov.pl .
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 32-33.
- ↑ Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze, Warszawa 1895, s. 213, Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
- ↑ Henryk Świderski: Okupacja i konspiracja w obwodzie AK Grójec – „Głuszec”. Warszawa: PAX, 1989, s. 8.
- ↑ a b c Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 188. ISBN 83-01-00065-1.
- ↑ Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 (pol.).
- ↑ Góra Kalwaria w liczbach , Polska w liczbach , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Góra Kalwaria ma już obwodnicę. tvnwarszawa.tvn24.pl, 2019-12-20. .
- ↑ Czy w Górze Kalwarii powstanie nowa przystań?. gorakalwaria.org, 2016-09-09.
- ↑ Wojciech Podgórski: W Górze Kalwarii powstała pochylnia do wodowania łodzi. Pomogła internetowa zbiórka. warszawa.wyborcza.pl, 2021-08-08.
- ↑ Kalwaria Mazowsza
- ↑ Zbory , baptysci.pl .
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org .
- ↑ Korona Góra Kalwaria w bazie 90minut.pl
- ↑ Gmina Góra Kalwaria , www.gorakalwaria.pl (pol.).
Linki zewnętrzne
- Góra-Kalwarya, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 689.
- Cmentarz ewangelicki w Górze Kalwarii – zdjęcia. luteranie-piaseczno.cba.pl. .
- GoraKalwaria.Info. gorakalwaria.info. . – lokalny serwis internetowy. Historia GK i okolicznych miejscowości.
- Historia Żydów w Górze Kalwarii na portalu Wirtualny Sztetl
| Części miasta wg TERYT |
|---|
