Aleksandrów Kujawski

Aleksandrów Kujawski
	miasto i gmina
	; Stacja kolejowa w Aleksandrowie Kujawskim
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	aleksandrowski
Aglomeracja	bydgosko-toruńska
Data założenia	1834
Prawa miejskie	1919 (1916)
Burmistrz	Arkadiusz Gralak
Powierzchnia	7,23 km²
Wysokość	72 m n.p.m.
Populacja (31.12.2022); • liczba ludności; • gęstość	; 11 536; 1595,6 os./km²
Strefa numeracyjna	54
Kod pocztowy	87-700
Tablice rejestracyjne	CAL
	Położenie na mapie powiatu aleksandrowskiego Aleksandrów Kujawski
	Położenie na mapie Polski Aleksandrów Kujawski
	Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Aleksandrów Kujawski
	52°52′35″N 18°41′36″E/52,876389 18,693333
TERC (TERYT)	0401011
SIMC	0985384
	Urząd miejskiul. Słowackiego 8; 87-700 Aleksandrów Kujawski
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Aleksandrów Kujawski – miasto w Polsce położone w województwie kujawsko-pomorskim, siedziba władz powiatu aleksandrowskiego i gminy wiejskiej Aleksandrów Kujawski. Według danych GUS z 31 grudnia 2022 r. Aleksandrów Kujawski liczył 11 536 mieszkańców (354. miejsce w kraju), natomiast gęstość zaludnienia 1595,6 osób/1 km² (6. miejsce w województwie kujawsko-pomorskim).

Położenie

Miasto położone jest na skraju Równiny Inowrocławskiej. Zaliczane jest do aglomeracji bydgosko-toruńskiej.

Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 7,23 km² (660. miejsce w kraju). Miasto stanowi 1,51% powierzchni powiatu.

Według danych z 2002 r. Aleksandrów Kujawski ma obszar 7,17 km², w tym: użytki rolne 31%, użytki leśne 25%

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa włocławskiego.

Demografia

31 grudnia 2022 r. miasto miało 11 536 mieszkańców.

Struktura demograficzna mieszkańców miasta Aleksandrów Kujawski według danych z 31 grudnia 2022:

Opis	Ogółem		Mężczyźni		Kobiety
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	11 536	100	5476	47,47	6060	52,53
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	1595,6		757,4		838,2

Piramida wieku mieszkańców Aleksandrowa Kujawskiego w 2014 r.:

Osiedla

W skład Aleksandrowa Kujawskiego wchodzi 5 osiedli:

Historia

Aleksandrów Kujawski został założony w 1834 r. w zaborze rosyjskim jako Aleksandrowo. Nazwa ta pochodzi od imienia Aleksandra Sumińskiego herbu Leszczyc, polskiego szlachcica, właściciela majątku Ośno, z którego został wyodrębniony folwark Aleksandrowo. Aleksander Sumiński był synem oficera wojsk polskich Jana Stanisława Sumińskiego (1786–1839) i Julii Józefy z Dąmbskich (1792–1863). Miał siostrę Franciszkę Nimfę (1817–1879) i brata Michała Hieronima (1820–1898).

Pierwotnie Aleksandrowo zamieszkiwała ludność związana z rolnictwem: parobkowie, fornale, owczarze. W 1858 r. wieś zamieszkiwało ok. 50 osób wyznania rzymskokatolickiego. Intensywny rozwój rozpoczął się wraz z podjęciem decyzji budowy kolei żelaznej Warszawsko-Bydgoskiej i wytyczeniu w pobliżu wsi miejsca pod budowę dworca granicznego. Już w 1859 r. zaczęli napływać osadnicy: cieśle, stolarze, piekarze, rzeźnicy, robotnicy. Wraz z oddaniem w grudniu 1862 r. budynku dworca i uruchomieniem komunikacji kolejowej społeczność mieszkańców wzbogacili kolejarze, urzędnicy komory celnej, pracownicy poczty. Wśród nich pojawiły się osoby pochodzenia rosyjskiego i niemieckiego. W tym czasie w Aleksandrowie osiedlali się również Żydzi, którzy znajdowali zatrudnienie głównie w handlu i usługach. Do ważnych wydarzeń w historii Aleksandrowa Kujawskiego należy udział miejscowych pracowników kolei i komory celnej w przerzucie ludzi i broni w okresie powstania styczniowego (1863).

Wraz ze wzrostem obrotu handlowego między Rosją a Prusami następowała rozbudowa stacji, co miało miejsce w 1870 r. i ponownie ok. 1900 r. Według oficjalnego spisu w 1897 r. wieś zamieszkiwało 2840 osób w tym ok. 2418 wyznania rzymskokatolickiego, 142 prawosławnego, 197 ewangelików, i 280 żydów.

Cerkiew św. Aleksandra Newskiego, rozebrana w latach 1930–1933

Mimo że ludność wyznania prawosławnego była nieliczna, to w 1877 r. zbudowano w Aleksandrowie cerkiew prawosławną. Była ona obsługiwana przez duchownego dojeżdżającego z Włocławka. Budowa cerkwi została sfinansowana z budżetu wojskowego. Jej powstanie w miejscowości granicznej, na placu umożliwiającym widok budowli z okien przejeżdżających pociągów, należy wiązać z funkcją propagandową. W 1914 r. na skutek niemieckiego ostrzału uszkodzone zostało sklepienie. Większość urzędników rosyjskich i ich rodzin opuściła Aleksandrów przed wkroczeniem wojsk niemieckich. Nieliczna pozostała społeczność prawosławna nie była w stanie podjąć remontu. Budynek cerkwi został rozebrany w latach 1930–1933.

W 1879 r. w pomieszczeniach dla „Dostojnych Gości” powstałych już w 1862 r., a znajdujących się w budynku dworca, oraz w pałacyku położonym naprzeciw budynku stacji odbyło się spotkanie cesarza Aleksandra II i Wilhelma I. Jego celem było podtrzymanie sojuszu państw rozbiorowych tzw. sojuszu trzech cesarzy.

W 1880 r. uzyskano pozwolenie na budowę kaplicy rzymskokatolickiej. Teren pod świątynię udostępnił Władysław Trojanowski – właściciel majątku Białebłoto. Murowaną budowlę w stylu neogotyckim oddano do użytku w 1886 r., a rozbudowę polegającą na dobudowaniu transeptu zakończono ok. 1899 r.

W 1931 r. plac pod budowę synagogi podarował Gminie Wyznaniowej Żydowskiej właściciel ziemski Edward hr. Mycielski-Trojanowski. Przy synagodze funkcjonował cheder i rzeźnia rytualna. Żydzi posiadali swoją bibliotekę i zespół teatralny. W 1937 r. w Aleksandrowie mieszkało ok. 1000 Żydów, co stanowiło ok. 10% miejscowej społeczności. W grudniu 1939 r. Niemcy wysiedlili ok. 500 Żydów. Większość trafiła do Warszawy. Kolejne wywózki nastąpiły w marcu 1940 r. do Łyszkowic w pow. łowickim, do Grójca i do Siedlec. Żydzi z Łyszkowic i Grójca zostali przetransportowani w marcu 1941 r. do Warszawy. Następnie zgładzeni w ramach planu likwidacji warszawskiego getta. Żydów z Siedlec wywieziono w lipcu 1942 r. do obozu w Treblince. Ostatnich Żydów wysiedlono z Aleksandrowa 21 kwietnia 1942 r. do obozu Kulmhof w Chełmnie nad Nerem. Ocenia się, że zagładę przeżyło ok. 100 aleksandrowskich Żydów, co stanowi około 10% stanu sprzed wojny.

Przez cały okres rozbiorów Aleksandrów posiadał status organizacyjny wsi, a urzędową nazwą było Aleksandrowo. W związku z istnieniem dużej liczby osad o tej samej nazwie dla uniknięcia nieporozumień w komunikacji kolejowej i telegraficznej do nazwy dodawano przymiotnik „pograniczny”. W ten sposób powstała oboczność „Aleksandrów Pograniczny”. W 1916 r. w kręgu osób miejscowej Rady Opiekuńczej postanowiono dodać do nazwy przymiotnik „Kujawski”. Okrojone warunkami okupacji prawa miejskie otrzymał Aleksandrów od władz niemieckich w 1916 r., a pełnię praw dekretem Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z dnia 4 lutego 1919 r. Pierwszym burmistrzem w niepodległej Polsce został wybrany Stanisław Tatarkiewicz.

Jednym z podstawowych zagadnień po I wojnie światowej, jakie należało uregulować, był przymusowy wykup gruntów, na których powstało miasto, gdyż prawie cała zabudowa znajdowała się na terenach nienależących do właścicieli budynków. Z takim wnioskiem zwrócili się posłowie m. in. Starkiewicz, Podstolski, Staszyński, Rajca, ks. Lubelski, ks. Lutosławski czy ks. dr Władysław Chrzanowski. Rozwój przemysłu i budownictwa publicznego sprawił, że siedzibę powiatu nieszawskiego przeniesiono do Aleksandrowa. W latach 1920–1921 w mieście istniał obóz internowania przeznaczony dla byłych żołnierzy Armii Czynnej Ukraińskiej Republiki Ludowej.

Osobny artykuł: Historia Ukraińców w Aleksandrowie Kujawskim.

Podczas okupacji niemieckiej w latach 1943–1945 miasto nosiło nazwę Weichselstädt. Zostało zdobyte po walce z armią niemiecką 22 stycznia 1945 roku przez oddziały 125 korpusu 47 Armii I Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej. Po wojnie na pl. 1 Maja ustawiono Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej.

Część miejscowej ludności niemieckiej nie ewakuowała się przed inwazją sowiecką – zostali oni skierowani do obozu utworzonego w budynku "Młyna Parowego". Obóz podlegał PUBP w Aleksandrowie Kujawskim. Straż obozową stanowili funkcjonariusze spontanicznie powstałej Milicji Obywatelskiej. Na terenie obozu dochodziło do maltretowania więźniów i morderstw. Wiosną 1945 r. na terenie żwirowni „Halinowo” oraz w okolicy „Młyna Parowego” zabito prawdopodobnie ok. 125 Niemców. Obóz istniał do czasu skierowania części uwięzionych do prac przymusowych na terenie powiatu, innych skoncentrowano w obozie w Potulicach, gdzie wielu z nich nie doczekawszy się przesiedlenia poniosło śmierć.

W 1951 roku na pl. 1 Maja (ob. 3 Maja) stanął Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej. Został zniszczony w 1990 roku a na jego miejscu postawiono pomnik z okazji 200 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja

Po wojnie do 1975 r. Aleksandrów również był siedzibą powiatu, należącego wówczas do województwa bydgoskiego, a w latach 1975–1998 do województwa włocławskiego. Po ponownej reformie w 1999 r. stał się siedzibą władz powiatu aleksandrowskiego województwa kujawsko-pomorskiego.

Gospodarka

Aleksandrów jest ośrodkiem przemysłu metalowego, poligraficznego oraz spożywczego. Przemysł tworzyw sztucznych, ceramiczny oraz drzewny. Znany z wyrobów wikliniarskich. W mieście znajduje się również filia ciechocińskiego sanatorium. W mieście znajdują się: 2 sklepy sieci Biedronka, dwa sklepy Netto, Rossmann oraz Bricomarché, Lidl, Polo oraz trzy markety Dino.

Do największych zakładów należą^{[potrzebny przypis]}:

Zakłady Odkrywkowe i Mechaniczne Górnictwa Skalnego Budkrusz
Wytwórnia silosów Bin
Kujawskie Zakłady Poligraficzne Druk-Pak S.A.
Grados sp. z o.o. producent owocowych i nieowocowych półproduktów do wyrobów cukierniczych, piekarskich i lodowych
WIP Sp. z o.o. Producent preform i butelek PET
Oddział K-PTS S.A.
Dalgety Agra Polska
Aleks-Fruit
Zakład Przemysłu Mięsnego Dróbaleks
Styro-Mar
Producent opakowań jednorazowych PolKrys
Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej PEC
Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Wodociągowej
Surowce Mineralne Sp. z o.o.
Aleksandrowskie TBS Sp. z o.o.
PPHU Morze Mleka

Transport

Transport drogowy

Przez teren miasta przebiega droga 266 (Konin – Sompolno – Piotrków Kujawski – Radziejów – Aleksandrów Kujawski – Ciechocinek). 4 km od Aleksandrowa w Służewie przebiega droga 250, która łączy miasto z drogą 15 w kierunku Inowrocławia oraz Poznania.

W pobliżu miasta przebiega 91 (Gdańsk – Toruń – Włocławek – Łódź – Katowice – Cieszyn) oraz pod miastem w miejscowości Odolion znajduje się węzeł drogowy „Ciechocinek” na autostradzie A1 (E75).

Transport kolejowy

Osobny artykuł: Aleksandrów Kujawski (stacja kolejowa).

Aleksandrów Kujawski jest lokalnym węzłem kolejowym. Linia 18 Kutno-Piła Główna ma tutaj swoje odgałęzienie do Ciechocinka 245.

Edukacja

Przedszkola

Przedszkole Samorządowe nr 1 im. Juliana Tuwima, ul. Wojska Polskiego 19
Przedszkole Samorządowe nr 2, ul. Słowackiego 145
Niepubliczne Przedszkole „Bim Bam Bino”, ul. Słowackiego 145
Niepubliczne Przedszkole Zgromadzenia Sióstr Służebniczek im. Edmunda Bojanowskiego, ul. Wojska Polskiego 9
Niepubliczne Przedszkole „Akademia Malucha”, ul. Kościelna 9

Szkoły podstawowe

Szkoła Podstawowa nr 1 im. Polskich Podróżników, ul. gen. Sikorskiego 5
Szkoła Podstawowa nr 3 im. Józefa Wybickiego, ul. Szkolna 6
Szkoła Podstawowa nr 4 przy Zespole Szkół Specjalnych nr 3 im. Jana Pawła II, ul. Strażacka 22
Szkoła Podstawowa Towarzystwa Salezjańskiego im. Św. Jana Bosko, ul. Chopina 24

Szkoły ponadpodstawowe

Liceum Ogólnokształcące Towarzystwa Salezjańskiego im. Kardynała Augusta Hlonda, ul. Chopina 24
Zespół Szkół nr 1 Centrum Kształcenia Praktycznego, ul. Wyspiańskiego 4
Zespół Szkół nr 2 im. mjr. Henryka Dobrzańskiego „HUBALA”, ul. Sikorskiego 2
Szkoła Techniczna BZDZ, ul. Długa 8

Kultura

Od 1920 r. w mieście istnieje Miejski Związkowy Klub Sportowy Orlęta Aleksandrów Kujawski Jest również Miejskie Centrum Kultury, w którym jeszcze parę lat temu działało kino. Rolę najprężniejszego ośrodka kultury przejął klub „Fado”, który stanowi obecnie najaktywniejsze kulturowo miejsce.Do miasta zajeżdża objazdowe Kino Visa.

Od kilkunastu lat w Aleksandrowie, Ciechocinku i na Łazieńcu, w domu rodzinnym Edwarda Stachury ma miejsce cykliczna impreza znana pod nazwą „Biała Lokomotywa”, która skupia środowisko artystów zajmujących się nie tylko słowem pisanym, ale i muzyką oraz teatrem.

Oprócz tego od kilku lat miasto organizuje „Stachuriadę”, również będącą imprezą poświęconą Edwardowi Stachurze.

Od 1907 roku działa Orkiestra Dęta Ochotniczej Straży Pożarnej w Aleksandrowie Kujawskim, licząca ponad 30 muzyków.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół Boży w Chrystusie:
- Chrześcijańska Wspólnota „Jezus Król”
Kościół rzymskokatolicki:
- parafia Przemienienia Pańskiego
- parafia NMP Wspomożenia Wiernych
Kościół Zielonoświątkowy:
- zbór Betel
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny:
- kaplica św. Aleksandra Newskiego (filialna wobec parafii św. Mikołaja w Toruniu)
Świadkowie Jehowy:
- zbór Aleksandrów Kujawski (Sala Królestwa ul. Graniczna 16B)

Turystyka i zabytki

Miasto stanowi miejsce kuracji solankowych oraz zaplecze mieszkaniowe i usługowe Ciechocinka i Torunia. Do najważniejszych zabytków należą dworzec kolejowy, w którego apartamentach 4 września 1879 r. car Aleksander II Romanow przyjął cesarza niemieckiego Wilhelma I Hohenzollerna oraz neogotycki kościół pw. Przemienienia Pańskiego wzniesiony w latach 1882–1886, a rozbudowany przed 1899 r.

Wykaz zarejestrowanych zabytków nieruchomych na terenie miasta:

kościół parafii pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego z 1896 r., nr 316/A z 29.07.1993 r.
klasztor ss. służebniczek Najświętszej Maryi Panny z 1890 r., nr 329/A z 28.12.1993 r.
zespół cmentarza Rzymskokatolickiego z drugiej połowy XIX w., przy ul. Chopina, obejmujący: cmentarz, kaplica oraz ogrodzenie z bramą, nr 363/A z 07.06.1995 r.
cmentarz wojenny (żołnierzy rosyjskich) ofiar I wojny światowej, nr 362/A z 07.06.1995 r.
zespół pałacowy rodziny Trojanowskich, obejmujący: pałac z ok. 1864 r. i park z pierwszej połowy XIX w., nr 161/A z 16.10.1984 r.
szkoła realna, obecnie liceum salezjanów z 1913-1916 r. przy ul. Chopina 24, nr 335/A z 17.02.1994 r.
zespół dworca kolejowego, obejmujący: dworzec kolejowy z drugiej połowy XIX w., wieżę ciśnień z 1895 r., 3 domy mieszkalne, przy ul. Wojska Polskiego 8, 10, 14 z lat 1893–1895 i skwer, nr 423/A z 30.12.1998 r.
plebania prawosławna, obecnie dom i kaplica prawosławna z 1893 r., przy ul. Wojska Polskiego 4, nr A-1350 z 11.02.2008 r.

W 2011 r. ustanowiono pomnikiem przyrody lipę drobnolistną o obwodzie 320 cm rosnącą przy ul. Kochanowskiego i nazwie „Urszulka”.

Osobne artykuły: Szlaki turystyczne powiatu aleksandrowskiego i Ukraiński Cmentarz Wojskowy w Aleksandrowie Kujawskim.

Sąsiednie gminy i miejscowości

Aleksandrów Kujawski (gmina wiejska), Wielka Nieszawka

Miasta partnerskie

Miasto partnerskie	Kraj
Ivančice	Czechy
Valka	Łotwa

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d GUS, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 grudnia 2022 r. , stat.gov.pl (pol.).
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. . (pol.).
↑ Aleksandrów Kujawski w liczbach , Polska w liczbach , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Stodolny 2015 ↓, s. 18.
↑ Stodolny 2015 ↓, s. 113.
↑ Stodolny 2015 ↓, s. 196–197.
↑ B.B. Ziółkowski B.B., Prawosławie na Kujawach Wschodnich i w Ziemi Dobrzyńskiej w XIX i XX w., „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, 2000, s. 105, 107 .
↑ Stodolny 2015 ↓, s. 36–67, 135–157.
↑ Stodolny 2015 ↓, s. 248, 250, 320–321.
↑ Stodolny 2017 ↓, s. 78–80.
↑ Stodolny 2015 ↓, s. 35.
↑ Robert Krzysztofik: Lokacje miejskie na obszarze Polski : dokumentacja geograficzno-historyczna. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2007, s. 18.
↑ Stodolny 2015 ↓, s. 28–29.
↑ Stodolny 2015 ↓, s. 207–208.
↑ Pawlikowski 2011 ↓, s. 51.
↑ Wiszka 2005 ↓, s. 392.
↑ Dolata 1971 ↓, s. 347.
↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa. Lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka, Warszawa 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 785.
↑ Obóz w „Młynie Parowym” w Aleksandrowie Kujawskim, RobertR. Stodolny RobertR., Krew za krew? Ze stosunków polsko-niemieckich w powiecie nieszawskim (aleksandrowskim) w latach 1945–1950, wyd. I, Iwonicz-Zdrój 2020, s. 86–87, ISBN 978-83-954209-8-6, OCLC 1227261764 .
↑ Dominika Czarnecka „Pomniki Wdzięczności Armii Czerwonej w Polsce Ludowej i w III Rzeczypospolitej, IPN 2015, ISBN 978-83-7629-777-4, str.
↑ Kino Visa , kino.visa.pl .
↑ Orkiestra Dęta OSP Aleksandrów Kujawski , www.facebook.com .
↑ Zbory , kbwch.pl .
↑ Przemienienia Pańskiego , diecezja.samba.com.pl .
↑ NMP Wspomożenia Wiernych , diecezja.samba.com.pl .
↑ Kontakt , betelak.jimdofree.com .
↑ Toruń , diecezjalp.cerkiew.pl .
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org .
↑ Rejestr zabytków nieruchomych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego stan na dzień 31 grudnia 2011 roku. .
↑ Uchwała nr IX/85/11 Rady Miejskiej Aleksandrowa Kujawskiego (DZ. URZ. WOJ. KUJ-POM. 2011.230.2107) z dnia 31 sierpnia 2011 roku. .

Bibliografia

Aleksandrów Kujawski. Zarys dziejów, pod red. A. Cieśli, Aleksandrów Kujawski 2009.
M. Pawlikowski: Syn ziemi radomszczańskiej. Życie i działalność posła na Sejm II Rzeczypospolitej ks. dr. Władysława Chrzanowskiego 1886-1933. Strzałków: 2011. ISBN 978-83-933262-0-4.
Robert Stodolny: Od Aleksandrowa do Aleksandrowa Kujawskiego. Studia i szkice historyczne. Iwonicz-Zdrój: Wydawnictwo Mons Admirabilis, 2015. ISBN 978-83-936428-8-5. OCLC 909102604.
Robert Stodolny, Krew za krew: ze stosunków polsko-niemieckich w powiecie nieszawskim (aleksandrowskim) w latach 1945–1950, Iwonicz-Zdrój 2020 .
Robert Stodolny: Żydzi, komunizm, antysemityzm. Aleksandrów Kujawski – analiza przypadku. Iwonicz-Zdrój: 2017. ISBN 978-83-947603-5-9.
E. Wiszka: Emigracja ukraińska w Polsce 1920-1939. Toruń: 2005.
Bolesław Dolata: Wyzwolenie Polski 1944-1945. Warszawa: 1971.

Linki zewnętrzne

Aleksandrów Kujawski
Historia Żydów w Aleksandrowie Kujawskim na portalu Wirtualny Sztetl
Aleksandrów (1), Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 28 .

[GUS2023-1] GUS, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 grudnia 2022 r. , stat.gov.pl (pol.).

[2] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.

[regioset-3] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. . (pol.).

[populacja2016-4] Aleksandrów Kujawski w liczbach , Polska w liczbach , liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[CITEREFStodolny201518-5] Stodolny 2015 ↓, s. 18.

[CITEREFStodolny2015113-6] Stodolny 2015 ↓, s. 113.

[CITEREFStodolny2015196–197-7] Stodolny 2015 ↓, s. 196–197.

[8] B.B. Ziółkowski B.B., Prawosławie na Kujawach Wschodnich i w Ziemi Dobrzyńskiej w XIX i XX w., „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, 2000, s. 105, 107 .

[CITEREFStodolny201536–67,_135–157-9] Stodolny 2015 ↓, s. 36–67, 135–157.

[CITEREFStodolny2015248,_250,_320–321-10] Stodolny 2015 ↓, s. 248, 250, 320–321.

[CITEREFStodolny201778–80-11] Stodolny 2017 ↓, s. 78–80.

[CITEREFStodolny201535-12] Stodolny 2015 ↓, s. 35.

[13] Robert Krzysztofik: Lokacje miejskie na obszarze Polski : dokumentacja geograficzno-historyczna. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2007, s. 18.

[CITEREFStodolny201528–29-14] Stodolny 2015 ↓, s. 28–29.

[CITEREFStodolny2015207–208-15] Stodolny 2015 ↓, s. 207–208.

[CITEREFPawlikowski201151-16] Pawlikowski 2011 ↓, s. 51.

[CITEREFWiszka2005392-17] Wiszka 2005 ↓, s. 392.

[CITEREFDolata1971347-18] Dolata 1971 ↓, s. 347.

[19] Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa. Lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka, Warszawa 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 785.

[20] Obóz w „Młynie Parowym” w Aleksandrowie Kujawskim, RobertR. Stodolny RobertR., Krew za krew? Ze stosunków polsko-niemieckich w powiecie nieszawskim (aleksandrowskim) w latach 1945–1950, wyd. I, Iwonicz-Zdrój 2020, s. 86–87, ISBN 978-83-954209-8-6, OCLC 1227261764 .

[21] Dominika Czarnecka „Pomniki Wdzięczności Armii Czerwonej w Polsce Ludowej i w III Rzeczypospolitej, IPN 2015, ISBN 978-83-7629-777-4, str.

[22] Kino Visa , kino.visa.pl .

[23] Orkiestra Dęta OSP Aleksandrów Kujawski , www.facebook.com .

[24] Zbory , kbwch.pl .

[25] Przemienienia Pańskiego , diecezja.samba.com.pl .

[26] NMP Wspomożenia Wiernych , diecezja.samba.com.pl .

[27] Kontakt , betelak.jimdofree.com .

[28] Toruń , diecezjalp.cerkiew.pl .

[29] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org .

[30] Rejestr zabytków nieruchomych na terenie województwa kujawsko-pomorskiego stan na dzień 31 grudnia 2011 roku. .

[31] Uchwała nr IX/85/11 Rady Miejskiej Aleksandrowa Kujawskiego (DZ. URZ. WOJ. KUJ-POM. 2011.230.2107) z dnia 31 sierpnia 2011 roku. .

Części miasta wg TERYT	Aleksandrówek Halinowo Parowa Świstucha
Dzielnice i osiedla	Białe Błota Centrum Halinowo Osiedle Irnajczewa Osiedle Parkowa Piaski Świstucha

Wsie	Białe Błota Broniszewo Goszczewo Grabie Kazin Kolonia Przybranowska Konradowo Kuczek Łazieniec Nowa Wieś Nowy Ciechocinek Odolion Opoczki Opoki Ostrowąs Ośno Ośno Drugie Otłoczyn Pinino Plebanka Poczałkowo Podgaj Przybranowo Przybranówek Rożno-Parcele Rudunki Słomkowo Słońsk Dolny Służewo Stara Wieś Stare Rożno Stawki Wilkostowo Wołuszewo Wólka Wygoda Zduny Zgoda
Kolonie	Chrusty Poczałkowo Służewo-Pole
Kolonie wsi	Dębicze Lisianki
Części wsi	Domanowo Księżyzna Tomaszewo Zalesie
Osady wsi	Otłoczynek
Osada leśna wsi	Wygoda
Pozostałe miejscowości	Karczemka Otłoczyn Otłoczyn-Stacja

Miasta	Aleksandrów Kujawski Ciechocinek Nieszawa
Gminy miejskie	Aleksandrów Kujawski Ciechocinek Nieszawa
Gminy wiejskie	Aleksandrów Kujawski Bądkowo Koneck Raciążek Waganiec Zakrzewo

Przynależność wojewódzka	gubernia warszawska (1871–1915) woj. warszawskie (II RP) (1919–38) woj. pomorskie (II RP) (1938–39) woj. pomorskie (PRL) (1945–48)
Miasta (← 1871–1948 →)	Aleksandrów (Kujawski) (od 1919) Ciechocinek (od 1919) Nieszawa Radziejów (od 1919)
Gminy wiejskie (← 1871–1948 →)	Bądkowo Boguszyce Bytoń Czamanin Gradowo (1871–1874) Koneck (od 1930) Lubanie Osięciny Osięciny (191?–22) Piotrków (1871–1874) Piotrków (Kujawski) (od 1874) Piotrków (191?–22) Raciążek Radziejów (od 1874) Ruszkowo Sędzin Służewo Straszewo (do 1930)

Przynależność wojewódzka	woj. pomorskie (PRL) (1948–50) woj. bydgoskie (1950–75)
Miasta	Aleksandrów Kujawski Ciechocinek Nieszawa Radziejów (do 1955 →)
Gminy wiejskie (1948–54 i 1973–75)	Bądkowo Boguszyce (do 1954) Bytoń (do 1954) Czamanin (do 1954) Koneck Lubanie Nieszawa (od 1973) Osięciny (do 1954) Piotrków (Kujawski) (do 1954) Raciążek Radziejów (do 1954) Ruszkowo (do 1954) Sędzin (do 1954) Służewo Zakrzewo (od 1973)
Gromady (1954–72)	Bądkowo (1954–72) Biskupice (1954–55 →) Boguszyce (1954–55 →) Bronisław (1954–55 →) Budzisław (1954–55 →) Bycz (1954–55 →) Byczyna (1954–55 →) Dąbrowa Biskupia (← 1956–57 →) Dobre I (1954–55 →) Janowice (1954–59) Kamieniec (1954–55 →) Koneck (1954–72) Kościelna Wieś (1954–55 →) Krzywosądz (1954–55 →) Lubanie (1954–72) Lubsin (1954–55 →) Łowiczek (1954–71) Mąkoszyn (1954–55 →) Morzyczyn (1954–55 →) Niszczewy (1954–61) Nowy Ciechocinek (1954–61) Nowy Dwór (1954–55 →) Opoki (← 1956–71) Osięciny (1954–55 →) Ossówka (1954–58) Ostrowąs (1954–59) Ośno (1959–71) Ośno Górne (1954–55 →) Paniewo (1954–55 →) Pilichowo (1954–55 →) Piotrków Kujawski (1954–55 →) Płowce I (1954–55 →) Pocierzyn (1954–55 →) Połajewo (1954–55 →) Powałkowice (1954–55 →) Przewóz (1954–55 →) Raciążek (1954–72) Sadlno (1954–55 →) Sędzin (1954–61) Siniarzewo (1954–61) Służewo (1954–72) Stawki (1954–59) Straszewo (1954–68) Szewce (1954–55 →) Świątniki (1954–55 →) Tomisławice (1954–55 →) Topólka (1954–55 →) Witowo Nowe (1954–55 →) Wołuszewo (1961–68) Wysocin (1954–59) Zagajewice (1954–57 →) Zakrzewek (1954–55 →) Zakrzewo (1954–72) Zbrachlin (1954–72)