W artykule Rypin zajmiemy się tematem, który był przedmiotem dużego zainteresowania i debaty w dzisiejszym społeczeństwie. Przez lata Rypin przykuł uwagę naukowców, ekspertów i ogółu społeczeństwa, generując szeroki wachlarz opinii i perspektyw. Od wpływu na życie codzienne po wpływ na trendy kulturowe, Rypin pozostawił znaczący ślad w różnych obszarach. W tym artykule postaramy się zagłębić w historię, wpływ i przyszłe implikacje Rypin, w celu przedstawienia kompleksowej i wzbogacającej wizji na ten temat. Dzięki szczegółowej i wnikliwej analizie czytelnik będzie mógł zagłębić się w złożoność i wymiary Rypin, wzbogacając swoje zrozumienie i perspektywę na ten temat.
Geograficznie obszar otaczający Rypin należy do Pojezierza Rypińskiego. Ze względu na duże skupiska jezior znajdujących się na terenie gmin powiatu rypińskiego.
Według danych z roku 2018 Rypin ma obszar 10,96 km², w tym:
Rypin jest jedną z najstarszych polskich miejscowości. Pierwsze informacje o nim pochodzą z tzw. Przywileju Bolesława Śmiałego dla klasztoru Benedyktynów w Mogilnie z dnia 11 kwietnia 1065 roku. Już w XI w. gród stał się stolicą odrębnej jednostki terytorialnej, zwanej kasztelanią, a od XIV w. – powiatu. W ciągu tysiąclecia swych dziejów, Rypin czterokrotnie pozbawiany był swej pozycji miasta stołecznego północnej części ziemi dobrzyńskiej. Dochodziło do tego z różnych przyczyn w latach 1236–1300 (rozbicie dzielnicowe), 1797-1866 (zabory, do momentu utworzenia powiatu rypińskiego w 1866), 1916-1918 (I wojna światowa), 1975–1998 (po gierkowskiej reformie administracyjnej). Podczas okupacji niemieckiej w latach 1942–1945 niem.Rippin.
Pierwotny gród rypiński zlokalizowany był na terenie obecnej wsi Starorypin i wielokrotnie padał ofiarą najazdów plemion bałtyckich (Prusów i Litwinów), a od końca XIII w. – Krzyżaków. Ośrodek w Starorypinie w początkach XIV wieku posiadał murowany kościół bożogrobców NMP i Św. Piotra i Pawła. Prawdopodobnie między 1323 a 1326 rokiem otrzymał także prawa miejskie. Do całkowitej ruiny doprowadził miasto najazd krzyżacki z 1329 r. Odbudowa miasta nastąpiła już na nowym, łatwiejszym do obrony, miejscu. Centrum nowego Rypina stało się wzgórze nad Rypienicą, w pobliżu jeziora (obecnie ulice: Rynek, Jana Pawła II, Gdańska, Kilińskiego, Powstania Styczniowego). W 1343 r. Ziemia dobrzyńska wraz z Rypinem wróciła w granice Królestwa Polskiego. Przywilej lokacyjny dla Rypina odnowił 24 czerwca 1345 r. Władysław Garbaty, książę dobrzyński. W XIV wieku Rypin był otoczony murami obronnymi z dwiema bramami: sierpecką na południu i drugą – przed mostem na Rypienicy. W mieście znajdował się kościół św. Trójcy i nieopodal zamek. W okresie XIV i XV w. Rypin trzykrotnie trafiał w ręce krzyżackie, odbijany przez Polskę. Dopiero po II pokoju toruńskim (1466) miasto – wraz z całą ziemią dobrzyńską – wróciło ostatecznie do Korony Polskiej (oznaczało to stabilizację polityczną i zanik granicy, więc i brak zagrożenia ze strony Krzyżaków ze względu na ponowne przyłączenie sąsiedniej ziemi chełmińskiej w granice Polski). Gdy ponownie znalazł się w granicach Polski, stał się miejscem w którym zbierał się sąd ziemski, jeden z trzech w ziemi dobrzyńskiej. Rypin pod koniec XVI w. liczył około 900 mieszkańców i posiadał trzy kościoły: parafialny św. Trójcy, św. Ducha, oraz św. Wojciecha, znajdujący się w miejscu obecnej kaplicy św. Barbary. W odległości ok. 2,5 km od miasta, w Starorypinie, znajdował się także murowany kościół Wniebowzięcia NMP oraz św. Piotra i Pawła. Spokojny rozwój trwał do XVII w., gdy najazdy szwedzkie zrujnowały Rypin, tak jak wiele innych miast. Nie oszczędziła go także wojna północna z lat 1700–1721. Ponownie miasto odżyło po tych wydarzeniach ok. połowy XVIII w. Niewątpliwy wpływ na to miało osiedlanie się Żydów, którzy rozwijali miejscową gospodarkę.
W XIX w. w Rypinie i okolicach miało miejsce wiele zdarzeń, znanych w skali historii Polski: wyjście wojsk polskich generała Macieja Rybińskiego po upadku powstania listopadowego przeciwko rosyjskiemu zaborcy, początki tzw. partyzantki Zaliwskiego w 1833 r. czy też wydarzenia powstania styczniowego i ostatnich tygodni życia jednego z jego przywódców – gen. Zygmunta Padlewskiego. W czasie I wojny światowej, od 1915 r. Rypin znajdował się pod władzą niemiecką po wycofaniu się zaborczych wojsk rosyjskich. Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r. doprowadziło do wyzwolenia spod niemieckiej okupacji. W Rypinie odrodziły się polskie władze lokalne, a od stycznia 1919 r. gród nad Rypienicą ponownie stał się stolicą powiatu, będącego częścią województwa warszawskiego.
Okres II Rzeczypospolitej był czasem rozkwitu miasta. Rozbudowano infrastrukturę: szpital św. Marcina (później dra Franciszka Dłutka), Szkoła Podstawowa im. J. Piłsudskiego (później SP nr 1), gimnazjum (później Zespół Szkół nr 1 im. ks. Czesława Lissowskiego), stadion miejski (później boisko Gimnazjum im. Józefa Wybickiego). Rozwijała się gospodarka, powstały: Spółdzielnia Mleczarska ROTR, Bank Spółdzielczy, Spółdzielczy Młyn Rolniczy. Swoje struktury miały w Rypinie liczne organizacje ogólnopolskie i stowarzyszenia lokalne. Działo się to wszystko w warunkach wielonarodowości i wielokulturowości miasta, co obrazują świątynie w nim istniejące: kościół katolicki św. Trójcy, kościół ewangelicko-augsburski, synagoga, cerkiew prawosławna. W 1928 r. Rypin wizytował prezydent RPIgnacy Mościcki.
W wyniku reformy administracyjnej z 1938 r., Rypin znalazł się w województwie pomorskim.
Podczas II wojny światowej, we wrześniu 1939 na Rypin spadły bomby, później setki mieszkańców miasta i powiatu poddano akcji eksterminacyjnej. W październiku 1939 w Rypinie, formacje SS, policji niemieckiej i Selbstschutzu rozstrzelały kolejno grupy Polaków i Żydów – na ul. Warszawskiej 1000 osób, na cmentarzu żydowskim 48 osób (w tym 1 kobietę), w lasku Rusinowo 22 osoby, oraz na boisku sportowym 22 osoby. Rypiński „Dom Kaźni” stał się miejscem męczeńskiej śmierci nauczycieli, księży, urzędników, ziemian, Żydów, a lasek w Rusinowie k. Rypina (ok. 150 rozstrzelanych Polaków i Żydów) i las w Raku k. Skrwilna (ok. 1450 zamordowanych Polaków, w tym uczniowie gimnazjum w Grudziądzu) – ich zbiorową mogiłą. W powiecie rypińskim egzekucje, wykonywane przez żandarmerię niemiecką, Gestapo i oddziały Jagdkommando, miały miejsce ponadto w miejscowości Księte (8 Polaków, zamordowanych w styczniu 1942), Linne (2 Polaków rozstrzelanych w styczniu 1944), Okalewko (8 Polaków rozstrzelanych 29 sierpnia 1944), oraz Czumsk Duży (22 Polaków zamordowanych w sierpniu 1944). Część mieszkańców pochodzenia żydowskiego deportowano do getta w Legionowie.
W okresie 1939–1945, w okresie okupacji niemieckiej, miasto leżało na terenach bezpośrednio inkorporowanych do hitlerowskich Niemiec. Powiat rypiński leżał w obrębie rejencji bydgoskiej, w Okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie.
Mimo tych represji, od wiosny 1940 działał w Rypinie i okolicach ruch oporu Polskiego Państwa Podziemnego i jego formacji zbrojnych: Związku Walki Zbrojnej, a później Armii Krajowej przeciwko niemieckim okupantom. W mieście stacjonował 4 Zapasowy Batalion Luftwaffe (niem. Feldersatz-Bataillon der Luftwaffe 4), a w pobliżu miasta znajdował się poligon Luftwaffe (niem. Luftwaffen-Übungsplatz Rippin).
W styczniu 1945 Niemcy opuścili Rypin i w mieście powstały struktury przyszłej władzy komunistycznej. Wielu mieszkańców, związanych z ruchem oporu, zostało wywiezionych na wschód lub osadzonych w specjalnych obozach. W okolicach Rypina do 1947–1948 roku działały resztki oddziałów poakowskich.
W 1950 roku odsłonięto Pomnik Wdzięczności na pl. Wolności dla żołnierzy radzieckich z II Frontu Białoruskiego zdobywających Rypin w 1945 roku.
W okresie PRL miasto do 1975 roku było stolicą powiatu i wtedy lokowano w nim inwestycje, np. Fabrykę Akcesoriów Meblowych, Zespół Szkół Ekonomicznych, rozbudowano Szpital Powiatowy. Po likwidacji powiatów Rypin stracił na znaczeniu i w systemie centralnego planowania zmniejszył się napływ środków inwestycyjnych.
W 1982 r. powołano przez biskupa płockiego, drugą parafię rzymskokatolicką. W 1990 r. poświęcono nowy kościół pw. Najświętszego Serca Jezusowego (parafia św. Stanisława Kostki).
11 listopada 2018 roku, podczas obchodów święta Odzyskania Niepodległości w Rypinie udział wziął Prezydent Rzeczypospolitej Andrzej Duda, który uroczyście otworzył nowy skwer na ulicy Powstania Styczniowego.
Burmistrzowie Rypina
Od 1990 roku:
Adam Łapkiewicz 1990-1998
Stefan Borowski 1998-2002
Krzysztof Adam Maciejewski 2002-2006
Marek Błaszkiewicz 2006-2010
Paweł Grzybowski 2010-
Symbole i święto miasta
Herbem miasta jest czarny pół lew spięty grzbietem z czerwonym pół orłem między oblankowanymi czerwonymi basztami z ciosu kamiennego z cienkimi otworami strzelniczymi, całość umieszczona centralnie w polu tarczy herbowej koloru złotego.
Barwami miasta są kolory ułożone na fladze w cztery pasy poziome, równej szerokości według kolejności od góry do dołu: niebieski, biały, czerwony, niebieski.
Miasto posiada hymn „Pieśń o Rypinie”
Rada miasta posiada sztandar.
Patronem miasta jest Święty Jan Chrzciciel, który został ogłoszony przez Kongregacje do spraw Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów podczas pontyfikatu Benedykta XVI w 2010 roku.
Świętem miasta jest dzień 24 czerwca. Jest to dzień lokacji miasta przez Księcia Dobrzyńskiego Władysława w 1345 roku.
Demografia
Z końcem roku 2022 Rypin zamieszkiwało 15 514 osób. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Rypin liczył 16 130 mieszkańców. Z końcem 1998 r. gminę miejską zamieszkiwało 16 971 osób, gęstość zaludnienia wynosiła 1697 osób na km² powierzchni. Od roku 2010 obserwuje się systematyczny spadek ludności miejskiej, natomiast od roku 1975 do 1998 w Rypinie przybyło 5447 nowych mieszkańców (wzrost aż o 47,3%).
Dane z 2022 r.:
Opis
Ogółem
Kobiety
Mężczyźni
Jednostka
osób
%
osób
%
osób
%
Populacja
15 514
100
8157
52,58
7357
47,42
Gęstość zaludnienia
1415,5
744,3
671,2
Piramida wieku mieszkańców Rypina w 2014 roku.
Gospodarka
W mieście działają branże: odzieżowa, spożywcza, budowlana, metalowa i inne. Rozwinięty jest handel zarówno hurtowy, jak i detaliczny. W tych gałęziach znajduje pracę większość mieszkańców.
Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 1 (Szkoła Podstawowa nr 1 im. mjr. Henryka Sucharskiego, Przedszkole Miejskie nr 2, Liceum Sztuk Plastycznych)
Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 2 (Szkoła Podstawowa nr 3 im. Jana Pawła II, Przedszkole Miejskie nr 1 z Oddziałami Integracyjnymi, Przedszkole Miejskie nr 3 im. Niezapominajki)
W listopadzie 2011 r. otwarto Rypińskie Centrum Sportu z halą sportową, basenem ze zjeżdżalnią o długości ok. 107 m, kręgielnią i spa.
W mieście znajduje się stadion sportowy im. Stanisławy Walasiewicz, dwa boiska Orlik 2012, skatepark, korty tenisowe, mini golf, siłownie na świeżym powietrzu.
W roku 1922 powstał klub sportowy R.K.S. Lech Rypin, który w sezonie 2008 roku wywalczył awans do II ligi (grupa zachodnia). Po 10 latach spadł do III ligi, awansował ponownie w 1998 roku. W sezonie 2011/12 wywalczył awans do II ligi. W połowie sezonu 2012/13 wycofał się z rozgrywek, co spowodowało degradację do IV ligi.
Zabytki i atrakcje turystyczne
Kościół rzymskokatolicki pw. Najświętszego Serca Jezusa Chrystusa parafii św. Stanisława Kostki. Wewnątrz kościoła znajdują się witraże, każdy o powierzchni 212 m² przedstawiające: Ostatnią Wieczerzę, Stworzenie Świata i Sąd Ostateczny. Są to jedne z największych sakralnych witraży w Europie. W prawej nawie umieszczony jest mniejszy witraż, ukazujący symbolicznie Ducha Świętego.
Kościół Świętej Trójcy wzniesiony został w II ćwierci XIV w. prawdopodobnie przez Krzyżaków. Zbudowany jest w stylu gotyku niemieckiego. Szczyty i kruchta zachodnia to styl neogotycki. Świątynia jest murowana, w cegłach widoczne są liczne wgłębienia (ślady po prymitywnych narzędziach służących do rozpalania ognia w czasie uroczystości obchodów wigilii paschalnej w Wielką Sobotę). Od zachodu znajduje się neogotycka kruchta. Wnętrze nakryte jest pozornym sklepieniem kolebkowym pochodzącym z 1821 r. Kościół był odnawiany po raz ostatni w 2015 r. Wokół kościoła ogrodzenie z bramą z 1839 r. i neogotycka dzwonnica z 1925 r.
Kościół ewangelicko-augsburski. Wybudowany w 1888 r. w tzw. Grodzie Templariuszy. Neogotycki, wykonany według projektu Stappelmanna. Wnętrze kościoła zdobi bogata polichromia, rzeźbiona ambona i trzyczęściowy ołtarz. Wyposażony jest w stylowe ławki i empory. Wieżę zdobi zegar sprowadzony z Pragi w 1911 r.
Kaplica św. Barbary zbudowana przed 1694 r. Drewniana konstrukcja zrębowa na podmurówce kamiennej. Dach wielopołaciowy kryty gontem, na nim wieżyczka zwieńczona daszkiem namiotowym. Ostatnimi czasy odkryto i odrestaurowano polichromie.
Kamieniczki z przełomu XIX i XX w., średniowieczna siatk ulic i charakterystyczny prostokątny rynek.
Fragment muru obronnego usytuowany w sąsiedztwie kościoła świętej Trójcy. Zachowany fragment posiada 29 metrów długości, 5 metrów wysokości i 1,1 m grubości. Zbudowany z cegły na fundamencie kamiennym i pochodzi z tego samego okresu co kościół św. Trójcy.
Gmach „Zgody” zbudowany w latach 1913–1917 w stylu przypominającym neobarok, na stalowych palach wbitych w ziemię.
Magistrat o skromnych cechach neoklasycystycznych zbudowany w 1917 roku. Początkowo służył (do 1925 r.) jako miejska elektrownia.
Młyn zbożowy z 1900 roku, przebudowany na galerię handlową.
Neoklasycystyczny gmach starostwa zbudowany w 1930 roku, później Urząd Miasta.
Najstarszy drewniany budynek w mieście przy ulicy Kościuszki 31, z połowy XIX wieku.
Na łąkach nieopodal rypińskiej fary do niedawna czytelne jeszcze były fragmenty średniowiecznych fos.
cmentarz parafialny przy ul. Lipnowskiej z nagrobkami od 2. poł. XIX w., z kwaterą prawosławną, na której zachowanych jest ok. 30 nagrobków z XIX i pocz. XX w.
Niezachowane obiekty sakralne i obronne
Byłe obiekty sakralne i obronne
Brama sierpecka zbudowana w 1 poł. XIV wieku, przez krzyżaków, rozebrana na rozkaz niemieckich władz okupacyjnych, przez miejscowych Żydów w grudniu 1939 r.
Drewniany kościół św. Ducha z 1823 r. na miejscu starszych kościołów bożogrobców (najstarszy 1349), rozebrany w 1940 r.
Młodzieżowy zespół muzyczny – „Tama” przy urzędzie gminy Rypin.
Miejsko-Powiatowa Biblioteka Publiczna działająca od 1904 roku.
Klub literacki działający od 2000 roku przy bibliotece, skupiający poetów rypińskich. W grudniu 2000 MBP wydała utwory klubu literackiego zebrane w antologii zatytułowanej „Album poetycki”. W 2003 r. wydano tom wierszy „Album II. Wiersze, aforyzmy, proza”.
Od 2007 r. miasto jest siedzibą Dobrzyńskiego Towarzystwa Naukowego, które zrzesza ponad 100 członków z kraju i z zagranicy. DTN wydaje periodyk naukowy pt. „Rocznik Dobrzyński”. Do roku 2018 ukazało się 12 tomów tego wydawnictwa o objętości ponad 3,5 tys. stron. Prezesem Towarzystwa jest prof. Mirosław Krajewski.
Rypiński Dom Kultury
Dom Kultury wraz z Kinem Bałtyk, który jest organizatorem wielu wydarzeń kulturalnych i sportowych. Na terenie RDK funkcjonują różne grupy artystyczne: Muzyczna Strefa, Grupa Estradowa, chór nauczycielski „Belcanto”, Miejska Orkiestra Dęta, Modelarnia Hobby, Klub Seniora „Wrzosy”, Chór Seniora „Srebrny Włos”, Klub Seniora „Srebrny Włos”.
W latach 2017–2018 Rypiński Dom Kultury przeszedł gruntowną modernizację. Projekt składał się z przebudowy część pomieszczeń budynku w tym sali widowiskowo-kinowej i holu o łącznej powierzchni użytkowej około 570 m². Zmieniony został kąt nachylenia widowni, zwiększyła się też liczba miejsc siedzących z 211 do 269. Sala została wyposażona w nowoczesne systemy oświetlenia scenicznego i nagłośnienia. Kino wzbogaciło się o nowy, wysokiej klasy fortepian marki Hoffman, który służy w organizacji koncertów oraz zajęć muzycznych.
Imprezy
Festiwal Balonowy – pierwsza edycja festiwalu balonowego odbyła się w 2016 roku.
Ogólnopolskie Targi Rolnicze Agra Rypin – organizowane od 1990 roku w drugi weekend września.
Rypiński Bieg po Zdrowie Doliną Rypienicy (dystans 10 km).
Dni Rypina – obchodzone corocznie, rozpoczynające się w dniu 24 czerwca w dzień wspomnienia Świętego Jana Chrzciciela Patrona Miasta Rypin. Tego dnia w Rypińskim Domu Kultury odbywa się uroczysta Sesja Rady Miasta Rypin, po której następuje również uroczyste zawierzenie miasta jego patronowi na ulicy Rynek, gdzie znajduje się jego pomnik oraz składane są kwiaty pod pomnikiem Księcia Dobrzyńskiego Władysława, założyciela miasta Rypin.
Gęsina – piknik rodzinny „Na świętego Marcina najlepsza gęsina z Rypina” organizowana z okazji święta odzyskania niepodległości 11 listopada. Podczas wydarzenia mieszkańcy mogą skosztować wyrobów z gęsiny, przygotowanych przez koła gospodyń wiejskich.
Bieg Wilczym Tropem – impreza sportowa organizowana ku czci żołnierzy polskiego państwa podziemnego. W Rypinie odbywa się od 2016 roku.
Ekologiczna Majówka – piknik rodzinny organizowany cyklicznie na terenie miasta (z dwuletnią przerwą spowodowaną pandemią), podczas którego promowane są ekologiczne postawy wśród mieszkańców.
Bieg Wilczym Tropem
Wybory Miss Agra
Festiwal Balonowy
Gęsina
Religia
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące związki wyznaniowe:
Miasto posiada system wodociągowo-kanalizacyjny i odwodnieniowy, mechaniczno-biologiczną oczyszczalnię ścieków. Korzysta z własnego wysypiska śmieci. W 2003 r. oddano do użytku Regionalny Zakład Utylizacji Odpadów Komunalnych w Puszczy Miejskiej, wybudowany przez Związek Gmin Rypińskich[potrzebny przypis]. W 2004 r. Rypin otrzymał tytuł Gmina Przyjazna Środowisku.
W 2022 r. odbyło się uroczyste otwarcie parku miejskiego przy ulicy Elizy Orzeszkowej. Rewitalizacja parku obejmowała otwarcie niedostępnej dotychczas południowo-wschodniej części parku. W ramach zadania w przestrzeni parku pojawiły się liczne nasadzenia drzew i krzewów, powstał pomost wraz z altaną wypoczynkową i małą architekturą, a także ścieżki rowerowe i piesze.
Przysłowia
W XVII i XVIII wieku funkcjonowało przysłowie: „Szlachcic spod Rypina”, które oznaczało kogoś nieokrzesanego, prowincjusza.
↑ abcdKazimierz Leszczyński „Eksterminacja ludności na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy” (wykaz miejscowości z terenów polskich przyłączonych do Rzeszy, w których okupant niemiecki dokonywał eksterminacji ludności, sporządzony na podstawie materiałów Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce). W: Eksterminacja ludności w Polsce w czasie okupacji niemieckiej 1939–1945. Poznań, Warszawa: Wydawnictwo Zachodnie, 1962, s. 78, 79.
↑Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 786.
↑M. Krajewski, Rypinie, grodzie cichy. Albumowa monografia miasta, Rypin 2012, ISBN 978-83-88701-54-1, passim.
↑Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. B. Chlebowski, F. Sulimierski, W. Walewski, t. X, Warszawa 1889, s. 109.
↑Uggiate Trevano (Como). Ufficio dello stato civile., Registri dello stato civile di Uggiate Trevano (Como), Filmati dalla Genealogical Society of Utah, 1999–2002, OCLC866469228.brak strony (książka)
Bibliografia
Mirosław Krajewski, Dobrzyński słownik biograficzny, Ludzie europejskiego regionu, Włocławek 2002.
Mirosław Krajewski, Rypin. A imię ich godnym będzie, Rypin 1991.
Mirosław Krajewski, Rypin w okresie zaborów (1793-1918), Rypin. Szkice z dziejów miasta, pod red. M. Krajewskiego, Rypin 1994, s. 139–218.
Mirosław Krajewski, Rypinie, grodzie cichy. Albumowa monografia miasta, Rypin 2012, s. 374.
Mirosław Krajewski, Z krwi waszej posiew wolności. Ludzie i miejsca powstania styczniowego na ziemi dobrzyńskiej, Rypin 2013.